بازگشت
ولایت سمنگان
سید احمد ضیا نوری سید احمد ضیا نوری

کتنبرگ : سویدن                                                                                                                   

یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است. مرکز این استان شهر آیبک است.

شهر قدیمی سمنگان در جنوب شرقی خلم .  خُلم نام یک شهر و یکی از بخش‌ها (ولسوالی‌ها)  بلخ باستان افغانستان است.   این شهر از دیرینگی بسیار زیادی برخوردار است. شهر قدیمی سمنگان در جنوب شرقی خلم، در ولایت مزار شریف و در طول تاریخ بر سر یکی از راه‌های مهم بلخ بوده است ) شهر بَلخ  افغانستان یا شهر باختر یونانی باستان:  در لاتین، باکترا، از قدیمی ترین شهرهای افغانستان است (.

 در شاهنامه فردوسی چنین آمده است که رستم زال با تهمینه دختر شاه سمنگان ازدواج کرد.  سمنگان يكي از ولايات كهن و باستاني افغانستان بوده مركز آن شهر شاداب وسر سبز ايبك ميباشد . كه ارتفاع آن از سطح بحر بيش از هزار متر است . اين منطقه خيلي ها حاصلخيز بوده ، حبوبات و ميوه هاي فراوان دارد . آب و هواي ايبك شهرت زياد داشته چنانچه گفته اند : آب ايبك ، نان ايبك ، خواب ايبك .

در شاهنامه فردوسی چنین آمده است که رستم زال با تهمینه دختر شاه سمنگان افغانستان ازدواج کرد.

 )) رستم نام آورترین چهرهٔ اسطوره‌ای است، او فرزند زال و رودابه است و تبار پدری رستم به گرشاسپ (پهلوان اسطوره‌ای و چهرهٔ برتر اوستا) می‌رسد. رستم به دست شغاد (برادرش) کشته شد.    
زال از قهرمانان اسطوره‌ای است که نامش در شاهنامه رفته است.زال در پارسی به معنای سپیدمو است.وی پسر سام و پدر رستم است.  زال را پس از زایش پدرش چون از موی سپید پسرش ترسید در کوه و دشت رها کرد.سیمرغ نوزاد را یافت و به آشیانه خود برد و بزرگ کرد.از این پس سیمرغ تا پایان زندگی یاور زال و پسرش رستم است.چنانکه در داستان نبرد رستم و اسفندیار به یاری آنها آمد و ترفند نابود کردن اسفندیار را به رستم آموخت.«زال بر وزن سال ،پير و فرتوت و سفيد موي باشد و نام پدر رستم نيز هست و چون او سفيد موي به وجود آمد به اين نام خوانند.«ريشه اين نام در اوستا و هند باستان (پير شدن) در بلوچي (زن:زوجه).كلمه «زر». فارسي نيز لغتي است در «زال»كه  «ر» به «ل» بدل شده. زال يعني مانند پيران سپيد موي.» «نام پدر رستم است که ولایت نیمروز  افغانستان و زاولستان داشت و او را دستان و دستان زند و زر نیز خوانند و او را زال زر نیز گفته اند به واسطه سپیدی موی ،به سیم شبیه بود ....و گاهی بر سیم به طریق مجاز زر اطلاق کنند((.


مهم‌ترین حوادث و اقدامات رستم که در شاهنامه به نظم آمده عبارت است از:

·        کشتن پیل سپید

·        فتح دژ سپندکوه

·        آوردن کیقباد از البرز کوه

·        نجات دادن کیکاووس و سایر پهلوانان در بند دیو سپید درمازندران با گذشتن از هفت خوان

·        نجات کاووس از بند شاه هاماوران

·        بیرون راندن افراسیاب از ایران که در غیبت کاوس به ایران تاخته و آن را مسخر ساخته بود

·        جنگ با سهراب

·        پرورش سیاوش پسر کاووس

·        کشتن سودابه همسر کیکاووس به خونخواهی سیاوش

·        خونخواهی سیاوش و تاختن به توران

·        حضور در جنگ با خاقان چین و کشتن کاموس کشانی و خاقان چین

·        نجات بیژن پسر گیو از چاه افراسیاب.

در سایر منظومه ها:

·        جنگ با برزو از خواجه عميد عطاري رازي

·        جنگ با جهانگیر پسر خود از قاسم‌مادح‌

 

سمنگان در امتداد شاهراه كابل – حيرتان بين بغلان وبلخ در يك منطقه مهم افغانستان واقع شده كه در اثر كشف شواهد و آثار تاريخي اهميت خاصي پيدا كرده است چناچه در پايه حفريات و تحقيقات دكتر كارنتون مورخ و باستان شناس امريكاي در غار قره كمر كه در كوه هاي مجاور ايبك واقع شده ، در حوالي 30-50 هزار سال قبل از ميلاد شيكاري هاي همين منطقه سپري مينموده اند و به حيث يكي از كانون هاي زندگاني مردمان عصر حجر در افغانستان شناخته شده و آثاري از قبيل سنگهاي چقماقي، استخوان حيوانات و خاكستر ذغال بدست آمده است و كشف آتشگاه سرخ كوتل و آثار بدست آمده از آن مجاورت شرقي سمنگان ، روشني جديدي به سمنگان عصر كوشاني ها در قرن اوليه مسيحي به تمام اين مناطق مي اندازد .

رباتك منطقه ديگري از سمنگان كه در عصر كوشاني ها آباده بوده ، آثار مسكوكات بدست آمده از رباتك شاهد اين مدعاست همين قسم در داخل دره معروف به زندان سموج هاي مشاهده ميشود كه نشان دهنده آباداني زياد بوده است .

 

نقطه ديگري بنام هزار سُم   :

واژه هزار سم مخفف هزار سموچ است كه در گذشته، نام چهار راه مهم خط سير كاروان روم قديم بوده ولي امروز هزار سم، صحرايي است به درازي 16 كيلومتر در شمال غرب ولايت سمنگان.                        

قرار پژوهش‌هايي كه هيئت باستان شناسي ايتاليايي موسوم به سالواگون ايم يوگليسي در سال 1962م در هزار سم به عمل آورد، افزار مربوط به انسان‌هاي مغاره ‌اي عهد باستان سنگي از آن جا  به دست آمده است.

همچنان در شمال آریانا و آن طرف دریای آمو، اسکلیت انسانی کشف گردیده که تاریخ آن به 100000 ا لی  150000  سال می رسد.

شاید این اسکلیت، به انسان های نئاندرتال تعلق داشته باشد، مورخین و باستان شناسان عقیده دارند که قبل از آمدن آریایی ها به آریانا، سیاه پوستان در اين سرزمي زندگی داشتند که به سوي هند و غر ب آریانا فرار كردند و در مدیا و پارس با نژاد سامی‌ها مخلوط شدند  كه اهميت خاص تاريخي زياد دارد به عقيده ايتاليائي ها راه تجارت بوده و به دو طرف هندوكش كاروانها رفت و آمد مي كرده و تنگي تاشقرغان داراي دروازه ئي بوده و راه عمومي از تنگي ايبك و دره زندان گذشته به استقامت باميان و كابل كاروانها حركت ميكردند و ايبك داراي كاروانسرا هاي نيز بوده كه به مرور زمان از بين رفته است. از آنچه گفته شد سمنگان از دوره هاي قديم عصر حجر به اين طرف در ادوار قبل از تاريخ و در دوره هاي اسلامي هميشه مركز زندگاني بوده ، پس معلوم ميشود كه از نظر تاريخي و جغرافياي موقعيت مهمي داشته و دارد .    

همچنان چيز مهمي كه از نظر تاريخي باعث شهرت سمنگان شده ستوپه ئي است بزرگ ، از يك پارچه سنگ كه در مجاورت خود معادلي هم داشته و در داخل بدنه كوه بچه يا تپه حفر شده كه در عرف بنام تخت رستم ياد ميشود حال آنكه يكي از معابد بسيار مهم باختر قديم در همين ايبك ميباشد و يكي از عجايب معماري عصر بودائي افغانستان قديم است حفره نامبرده بزرگ و مجلل با دهليز ها واتاق ها و ملحقات ديگر به مراتب از ستوپه سنگي عجيب تر است كه يقينا تعداد زيادي بازدیدکننده از كشور هاي مختلف در اينجا مي آمده و خانه هاي كنده شده كه در حدود العالم ذكر يافته ، عبارت از همين اتاق ها و حجره هاي معبد است و به تعبير ديگر آنها را بتخانه خوانده اند كه به معناي لغوي همان بودا را گويند و خانه بودا در حقيقت همان اتاقها وحجره هائي است كه در هركدامازآنها يك يا چندين مجسمهٔ بودا همراه با نقاشي و هيكل تراشي ، تراش يا ساخته شده اند كه خود نشان دهنده هنر مجسمه سازي و هيكل تراشي آن عصر ميباشد.

 

 

سمنگان بزرگترين أدباء ، فضلاء و شعراء را در دامان خود پرورده است . پسته و بادام سمنگان معروف بوده و در كوه هاي آن زيره ، هنگ و ديگر گياهان داروئي به كثرت يافت ميشود . ذغال سنگ دره صوف بالای ولايت سمنگان از نظر نوعيت بهترين و عاليترين كيفيت را دارا ميباشد و از نگاه زراعت گندم بنام گُدام افغانستان مشهور است . در حدود العالم من المشرق الى المغرب ، معجم البلدان ياقوت الحموي ، شاهنامه شاهكار بزرگ فردوسي طوسي وديگر مآخذ معتبر از سمنگان به مراتب نامبرده شده است داستان رستم با تهمينه دختر شاه سمنگان و نبرد رستم با سهراب از تراژدي ترين داستانهاي شاهنامه به همگان معروف است . اين بود مختصر معلومات درباره سمنگان.

 

روستاها:

کوچه عارق ، چکاک، تنگی یعقوب پایین، سرخه گاوکش ،تیموری بیانان، خانه سنگی، قره مورچه، سرخه بوبکی، حاجی بچه، اوی متان، نیکک، تاجک دهی و چلغزار

تاقچی خانه ، اجریم و قرغنه، خوال چارمغز، توری ها، جوی لطیف ، چهارتوت و تیوه تاش سرولنگ، نوامد،شیخه، قره احمد،خالنیاز، خواجه بلندخمی حوض، تیرک

 

 

 

اقتباس : از منابع خارجی.  این سلسله ادامه دارد.

                         جنوری  2010


January 24th, 2010


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي